Artykuł

Patrycja Borowska

Patrycja Borowska

Czym są testy psychologiczne?


Wstęp


Jest rok 1905. Dwaj psychologowie - Alfred Binet i Theophile Simon - tworzą pierwszy test inteligencji zwany Skalą Inteligencji. Wydarzenie to dało początek karierze testów psychologicznych w wielu dziedzinach. Są one źródłem istotnych, naukowo potwierdzonych informacji o osobie badanej. Żadna inna metoda stosowana w psychologii nie zyskała takiej popularności jak testy. Co więcej, żadna inna nie jest też tak dobrze sprawdzona pod względem metodologicznym (Brzeziński, 2005).

Co to jest test psychologiczny?


Test to narzędzie lub procedura stworzona do celów diagnostycznych. Stosujemy testy, by otrzymać próbkę zachowania osób badanych i dokonać ich oceny w sposób wystandaryzowany i obiektywny (Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice, 2007). Dzięki temu możemy wnioskować o interesujących nas cechach czy sprawdzić konkretne umiejętności, np. logicznego myślenia.

Literatura pełna jest różnorakich klasyfikacji metod testowych. Jak pisze Hornowska (2001) wyróżniamy testy:
  • Standaryzowane i niestandaryzowane. Pierwsze z nich mają jasno określone zasady ich stosowania oraz posiadają normy. Są one podstawą interpretacji wyników badanego, a otrzymano je w wyniku przebadania reprezentatywnej próby z populacji, dla której test został stworzony. Testy niestandaryzowane to np. testy szkolne (klasówki), gdzie dopuszczalne są ingerencje badającego. Często testy te są jednokrotnego użytku.
  • Indywidualne i grupowe. Jak sama nazwa wskazuje, testy indywidualne służą badaniu pojedynczych osób, natomiast grupowe umożliwiają sprawdzenie dużej grupy osób w tym samym czasie.
  • Szybkości i mocy. Testy szybkości mają ograniczony czas rozwiązywania i nikt nie powinien ukończyć ich w wyznaczonym czasie. Zadania mają raczej niewielki stopień trudności (tj. nie powinny stanowić problemu osobom, dla których są przeznaczone). Różnice indywidualne opierają się głównie na szybkości wykonania poleceń. Z kolei trudność w testach mocy stopniowo wzrasta aż do takiego poziomu, gdzie niewiele osób jest w stanie sobie poradzić, a więc i uzyskać maksymalny wynik. Różnice wyznaczane są poziomem mierzonej cechy.
  • Obiektywne i nieobiektywne. Testy obiektywne mają starannie opracowane metody obliczania wyników, co minimalizuje wpływ osoby sprawdzającej na wynik. Z kolei testy nieobiektywne wymagają dużej znajomości tematu i nie są wolne od subiektywnej oceny sprawdzającego.
  • Słowne i bezsłowne. Wynik w testach słownych uwzględnia sprawność językową osoby badanej. W testach bezsłownych opanowanie języka nie jest brane pod uwagę, a zadania mogą polegać np. na wskazaniu brakującego elementu.

  • Właściwości poznawczych i właściwości afektywnych. Pierwsze z nich oceniają wytwory procesów poznawczych (np. testy uwagi, pamięci) i mają określoną odpowiedź prawidłową, drugie zaś mierzą pozapoznawcze aspekty osobowości (postawy, zainteresowania, wartości itp.) i odpowiedzi dzieli się na diagnostyczne i niediagnostyczne.
  • Zorientowane na normy i zorientowane na kryterium. W testach zorientowanych na normy wynik osoby badanej odnosi się do norm zbudowanych na konkretnej populacji, tym samym interpretacja zależy od tego, kto wchodził w skład badanej grupy. W testach zorientowanych na kryterium punktem odniesienia jest konkretny zakres wiedzy, umiejętności, jakie posiada jednostka.

Materiał testowy to zbiór zadań lub pytań, wywołujących określone reakcje. Zaprezentowany może być w wieloraki sposób. Najpopularniejsze metody to papier i ołówek, test ustny oraz badanie komputerowe. Co jest kluczowe dla dobrego testu psychologicznego to to, że każda pozycja testowa ma właściwą odpowiedź, a więc osoba badana może odpowiedzieć poprawnie lub błędnie. Format odpowiedzi może być różny - wybór jednej z możliwości lub odpowiedź na pytanie otwarte (Standardy..., 2007).

Niewątpliwą zaletą dobrych testów psychologicznych jest fakt, że zapewniają sprawiedliwą ocenę. Procedura przebiegu testu oraz wnioskowania jest taka sama w przypadku każdej osoby badanej (Soszyńska, 2018). Badani uczestniczą dobrowolnie w przebiegu testu i są świadomi, że podlegają ocenie (Hornowska, 2001).

Jakie wyróżniamy testy psychologiczne?


  • Testy inteligencji - badają poziom potencjału intelektualnego.
  • Testy zdolności - badają konkretne zdolności jak np. umiejętność logicznego myślenia, myślenie twórcze; dzielą się na testy osiągnięć (ocena rezultatów edukacji) i uzdolnień (potencjał do dalszego rozwoju w danym obszarze).
  • Kwestionariusze zainteresowań/preferencji - często (mylnie) nazywane testami. Mają na celu ocenę zainteresowań oraz indywidualnych preferencji odnośnie wykonywanych zadań; dzięki nim wiadomo jakie predyspozycje mają poszczególne osoby. (Baczyńska, Kosy, 2009).
  • Testy projekcyjne - pozwalają dotrzeć do treści ukrytych, podświadomych (np. pragnienia, potrzeby, lęki, nastawienia) poprzez reakcje na niejednoznaczne bodźce (Fournier, 2018).
  • Metody opisowe - wyróżniamy tu:
    • kwestionariusze samoopisowe - badany sam opisuje siebie, określa własne cechy itp.;
    • kwestionariusze oceny - opis osoby badanej jest wynikiem informacji uzyskanych od innych osób - np. rodziny, lekarza, psychologa, obserwatora. Do grupy metod opisowych zaliczamy m.in kwestionariusze osobowości, temperamentu, motywacji, wartości, postaw.

Kwestionariusz czy test osobowości?


Można wnioskować, że rok 1905 był przełomowy dla rozwoju metod badawczych stosowanych w psychologii. Jak wspomniano wcześniej, to właśnie wtedy powstał pierwszy test inteligencji, a testy psychologiczne na stałe wpisały się w historię nauki.

Pierwsze zastosowanie inwentarza osobowości również miało miejsce w 1905 roku. To wtedy Heymans i Wiersma skonstruowali narzędzie, które dało początek badaniom kwestionariuszowym. Początkowo głównym celem była diagnoza zaburzeń psychicznych, jednak z czasem zakres ich stosowania znacznie się poszerzył (Sanocki, 1980).

Od tego czasu popularność kwestionariuszy stale rośnie, tak samo jak ilość i różnorodność dostępnych inwentarzy. Co prawda nadal spotykamy się z takim, które nie są wolne od wad, ale nauka cały czas idzie naprzód, więc i metoda kwestionariuszowa stale się rozwija. Kwestionariusze mają dużo zalet - ekonomiczność, szybkość diagnozy, niskie koszty, łatwość zastosowania, standaryzacja, możliwość badania dużych grup, obiektywizm czy dobre parametry psychometryczne.

Kwestionariusz (inwentarz) osobowości często nazywany jest testem osobowości. Nazewnictwo takie jest błędne. Testy to narzędzia, dzięki którym możemy określić poprawność lub jakość udzielonej odpowiedzi, inwentarze z kolei mierzą postawy, zainteresowania czy też dyspozycje (Standardy..., 2007). Każdy test ma odpowiedzi poprawne oraz błędne. Pytania, które zawarte są w kwestionariuszach osobowości nie mają jednego poprawnego rozwiązania - odpowiedzi można traktować jako diagnostyczne i niediagnostyczne (Baczyńska, Kosy, 2009). Trudno bowiem stwierdzić jaka odpowiedź jest prawidłowa np. na pytanie "Czy lubisz przebywać w gwarnym tłumie?".

Celem stosowania kwestionariuszy osobowości jest pomiar nasilenia cech osobowości. Wyniki wykorzystuje się w celu opisu cech osoby badanej, których nie ocenia się jako dobre lub złe. Oprócz badania całej osobowości, jej wymiarów możliwe jest także skupienie się na poszczególnych aspektach (np. wartościach) (Zawadzki, 2006).

Kwestionariusze osobowości to przeważnie narzędzia samoopisowe. Mają postać listy pytań, stwierdzeń bądź jednowyrazowych określeń. Zadaniem badanego jest wybranie tych odpowiedzi, które jego zdaniem najlepiej go opisują lub też ocenienie na zamieszczonej skali w jakim stopniu dane stwierdzenie jest prawdziwe w odniesieniu do jego osoby (Zawadzki, 2006).

Wybierając kwestionariusz, z którego chcemy skorzystać, należy upewnić się, że narzędzie to ma solidną podstawę teoretyczną (czyli bazuje na teorii, która w toku często wieloletnich badań uzyskuje swoje potwierdzenie), dobre właściwości psychometryczne (trafność, rzetelność) i odpowiednie normy (właściwą grupę odniesienia). Daje nam to pewność, że wnioski, jakie wyciągniemy z naszych wyników są prawdziwe i wartościowe.

Test a psychotest



Należy także zwrócić uwagę na tzw. psychotesty czy psychozabawy. Czym się one różnią od testów psychologicznych? Otóż testy:
  • mają podstawę teoretyczną;
  • są zweryfikowane w badaniach naukowych;
  • są obiektywne i wystandaryzowane - znaczy to, że mają dokładnie określone zasady ich stosowania i obliczania wyników;
  • są rzetelne i trafne - czyli dokładne oraz powtarzalne;
  • ich wynik nic nie znaczy, dopóki nie odniesiemy go do odpowiednich norm - dlatego też podczas wypełniania testu jesteśmy proszeni o wypełnienie informacji takich, jak płeć, wiek czy wykształcenie;
  • są zaadaptowane kulturowo, czyli przystosowane do warunków kulturowych (Soszyńska, 2018).

A co z psychotestami? Często ich autorzy to redaktorzy pism czy portali internetowych. Trudno oczekiwać od nich długotrwałej i wieloetapowej pracy nad narzędziem, przeprowadzania badań i naukowej weryfikacji.

Jako psycholog zachęcam do korzystania ze sprawdzonych metod badawczych. Dostęp do niektórych narzędzi ograniczony jest tylko dla psychologów i często wymaga wiedzy, czasu oraz mozolnego przeliczania wyników. Mimo to należy zauważyć, że testy psychologiczne stale się rozwijają. Ich twórcy robią wszystko, aby uwzględnić aktualne zapotrzebowanie czy rozwój nauki. Dzięki testom możemy lepiej poznać siebie, swoje cechy, możliwości, zdolności, mocne czy słabe strony. To zdecydowanie przemawia za ich stosowaniem.


    Autorka jest psychologiem. Współtworzy skomputeryzowany kwestionariusz osobowości w oparciu o model Wielkiej Piątki. Efekty pracy jej zespołu można śledzić na stronie: https://PERSO.in.


Bibliografia


  • Baczyńska, A.K., Kosy, K. (2009). Testy i kwestionariusze. Zeszyt Informacyjno-Metodyczny Doradcy Zawodowego, nr 45, 73-98.
  • Brzeziński, J. (2005). Aktualność klasycznych tekstów z psychometrii dla metodologicznej i etycznej poprawności praktyki diagnostycznej odwołującej się do wyników testów psychologicznych. W: J. Brzeziński (red.), Trafność i rzetelność testów psychologicznych (s. 9-25). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Fournier, G. (2018). Projective Personality Test. Psych Central. Pobrano 15.05.2018 r. z: https://psychcentral.com/encyclopedia/projective-personality-test/.
  • Guilford, J.P. (1954). Teoria testów psychologicznych. W: J. Brzeziński (red.), Trafność i rzetelność testów psychologicznych (s. 26-61). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Hornowska, E. (2001).Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
  • Hornowska, E. (przekład) (2007). Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Sanocki, W. (1980). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  • Soszyńska, E. Testy pracownicze w selekcji i rekrutacji pracowników. Pobrano z 15.05.2018 r. : http://jobfinder.pl/testy-pracownicze-w-selekcji-i-rekrutacji-pracownikow/.
  • Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości strategie i procedura konstruowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.



Opublikowano: 2018-05-20



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu